Een belangrijk inzicht is het onderscheid in relaties. Je kunt als mens op drie manieren je verhouden tot de wereld en de mensen om je heen. Ook in je betrekking tot God bestaan deze drie verhoudingen. Het werkt op allerlei onderdelen van je geloof door, bv op je manier van bidden.

1     Onpersoonlijke, manipulatieve, deterministische relaties (ik-het)
Slechts één van beide partners kan als subject (persoon) handelen, de ander wordt behandeld alsof hij een object (ding) is. Voorbeeld: de heer die zijn slaaf koopt op de markt en hem behandelt als zijn bezit. Waar het zo toegaat is er geen ruimte voor liefde, wederkerigheid en vrijheid.
In het geloof is er sprake van deze relatie wanneer de gelovige zichzelf als object ziet en beleeft, alsof hij een speelbal is in de handen van God. Zo bv Job die om voor hem ondoorgrondelijke redenen alles verliest wat hij heeft. Andere voorbeelden: de leer van verkiezing en verwerping (dubbele predestinatie) of de metafoor van de losprijs in de leer van de verzoening.
Het omgekeerde komt ook voor: de Baälpriesters proberen hun god te manipuleren met magische rituelen.

Bidden is in deze relatie proberen zover te komen dat je het onvermijdelijke accepteert (overgave) en je afhankelijkheid uitdrukken.

2     Contractuele, zakelijke relaties (ik-hij/zij)
Beide partners gaan alleen zakelijk met elkaar om. Voorbeeld: de baas van een bedrijf die zijn personeel inhuurt en betaalt naar prestatie. De baas kan de knecht vervangen door goedkoper personeel of een machine. De knecht kan de baas verwisselen voor één die beter betaalt. Waar het zo toegaat is er wel enigszins sprake van wederkerigheid en vrijheid, maar dan op het niveau van ‘voor wat – hoort wat’; niet van hart tot hart zoals dat in de liefde is.
Het komt nogal eens voor dat de omgang met God zich vooral in een zakelijke relatie voltrekt. Men ziet dan God als wetgever, zichzelf als knecht. Men verwacht dan een zekere beloning bij een leven volgens de tien geboden en vreest de straf bij overtredingen van de wet. Het naleven van de verbondsregels komt dan niet van binnenuit, uit toewijding.

Bidden is in deze relatie danken voor het goede in je leven en klagen om wat tegenvalt, schuld belijden en vragen om hulp.

3     Vriendschappelijke en liefdesrelaties (ik-jij)
Beide partners zijn in de eerste plaats in elkaar geïnteresseerd. De één is voor de ander onvervangbaar. Niet om wat hij of zij heeft of kan, maar om wie hij of zij is. In vrijheid en verantwoordelijkheid kiezen beiden voor elkaar. Voorbeeld twee volwassenen die voor elkaar voelen wat ze voor niemand anders voelen.
De spirituele relatie tussen God en mens is een bijzondere vorm van liefdesrelatie. Bijzonder omdat God heilig is, en niet zomaar een vriend: in de omgang met God besef je ook je falen en tekort. Niet omdat God als je geweten je voortdurend de maat neemt, maar omdat hij als een liefdevolle, barmhartige vader is die tot je hart spreekt en op wie je met je hart antwoordt.

Bidden is in deze relatie wat het in een objectieve en een zakelijke relatie ook is (overgave resp vragen) maar vooral je openstellen voor God, zo zuiver mogelijk leven: je doen en laten, je spreken en zwijgen laten bepalen door de liefde.

Belang
Als je de bijbel leest is het altijd goed om te letten op de spelers (mensen, God) in het verhaal en in welke verhouding ze met elkaar omgaan. Dan zul je bv ontdekken dat het conflict tussen Jezus en de Farizeeën voor een groot deel ook hierop vast zit dat Jezus in een liefdevolle relatie tot God staat (hij noemt hem Abba-Vader, en ziet zichzelf als zijn Zoon), waar de Farizeeën de regels van de wet benadrukken en de gezindheid vergeten.
Of neem de gelijkenis van de barmhartige Samaritaan (Luc 10: 25-37). Daar heb je de rovers die een reiziger overvallen en voor dood laten liggen. Zij staan in een objectieve relatie tot hun slachtoffer. De priester en de leviet weten van regels en voorschriften, waardoor ze het slachtoffer met een wijde boog passeren. Zij laten hun leven bepaald worden door contractuele relaties. De Samaritaan tenslotte laat zijn hart spreken: hij wordt met ontferming bewogen en gaat een liefdevolle relatie met het slachtoffer aan.

Tenslotte
Geen mens leeft als Jezus in een zuivere liefdesrelatie met God, maar we kunnen er wel naar toe groeien vanuit de onpersoonlijke en contractuele betrekkingen die we met God onderhouden. Het evangelie is één grote uitnodiging om met God als ‘een Vader in de hemelen’ om te gaan en om steeds meer vertrouwd met hem te worden.