Trees van Montfoort, Groene Theologie
Middelburg, 2020 (tweede druk)

Vorig jaar verscheen ‘Groene Theologie’ van Trees van Montfoort. Het boek kreeg goede kritieken en een jury riep het uit tot ‘het beste theologische boek van 2019’.
Zoals de titel al aangeeft, gaat de auteur in op natuur, milieu, planten en dieren en de zorgen die we daar over hebben. Om maar wat te noemen: de vervuiling van water, lucht en bodem, de verwoesting van het regenwoud, de stijgende zeespiegel, het uitsterven van planten- en dierensoorten enz. Natuurlijk zijn deze dingen van alle tijden, maar de omvang en de snelheid waarmee we het de laatste decennia zien gebeuren, maakt dat het anders is. Dit behoort niet meer tot de normale variaties in de natuur; dit is iets wat we als mensheid veroorzaken. Als we zo doorgaan roepen we een catastrofe over ons af.

Van Montfoort maakt duidelijk dat we als moderne mensen heel anders met de natuur omgaan dan de mensen in bijbelse tijden. De natuur vervult ons niet meer met ontzag. We zien er niet meer Gods heerlijkheid in. Dat God behalve mensen ook de sterren aan de hemel en vogels in de lucht en de vissen in het water de moeite waard vindt zijn we vergeten. We doen met de natuur wat we willen. Grote bedrijven en machtige regeringen exploiteren die waarbij ze zich laten leiden door winst op korte termijn.

Daar houdt van Montfoort ook geloof en theologie voor verantwoordelijk.
De westerse protestantse theologie (p. 147-153) beperkt immers het geloof steeds meer tot iets tussen God en individu (bv zonde/vergeving of zingeving/inspiratie) of tot iets wat tussen mensen ‘gebeurt’. Alsof het God om de mens gaat en niet om heel zijn schepping! Het besef dat we als mensen bij de natuur horen, dus daar niet boven staan, maar er deel van uit maken is verloren gegaan. Hoe anders is dat in de bijbel. Gen 1 vertelt hoe God alles maakte (en de mens haast terloops) en zag dat het goed was. Ps 104 bezingt hoe mooi en knap in de natuur alles bij elkaar hoort en de mens in dat zinvolle verband is opgenomen. God is dan niet zo zeer de Schepper die ooit alles gemaakt heeft en heeft gegeven aan de mensen om ermee te doen wat ze willen. Hij is veel meer de Schepper die voortdurend al wat is in vrijheid laat bestaan en stuurt (lokt en verleidt) naar zijn toekomst zoals de zgn. procestheologie dat leert.

Wat dit boek bijzonder maakt is de koppeling die van Montfoort aanbrengt tussen het lijden van de natuur en het lijden van arme mensen, vrouwen en LHBT-ers. Ze ziet daar dezelfde oorzaak: de mannelijke, westerse dominante blik op de werkelijkheid waarin zich het geloof aan God, de Vader, de Almachtige weerspiegelt. Met name het vierde hoofdstuk komt dit naar voren als ze enkele eco-feministische theologen bespreekt. Dat levert weliswaar een interessante (en moeilijk te volgen) kennismaking op, maar resulteert helaas niet in een gezamenlijke visie op God, natuur, armoede en gender. De oogst valt na 250 pagina’s tegen: slechts tien bladzijden waarvan de helft gewijd aan een voorbeeld: een dankdienst voor het gewas.

Dat neemt niet weg dat van Montfoort een belangrijk overzichtsboek geschreven heeft. Wie het doorneemt is weer helemaal bij op het gebied van geloof, natuur en duurzaamheid. Het boek maakt vooral duidelijk dat leer en prediking van de kerk bepaald niet helpend zijn bij het nemen van verantwoordelijkheid voor de schepping. Er is dringend behoeft aan een nieuwe visie op natuur, God en mens. Een bescheiden (vijf keer ‘mij lijkt’) voorzet geeft van Montfoort zelf op p. 176-181.

(Kerkbode nov 2020)